Kategori arşivi: Hayatın İçinden

Güncel Gelişmeler Işığında Davranışsal İktisattan, Kavranışsal İktisada…

Son yıllarda çok satan kitaplar, dizi ve filmlerde kısacası popüler kültürde psikoloji ve psikiyatri ‘moda’ hâline geldi.

Bilim, gündelik hayata meze yapılan bir kültür endüstrisi ürününe dönüştürülüp kitleselleştikçe, neredeyse bir ‘mistifikasyon’ etkisi yaratıyor. Başka bir bakış açısına göre popülerleşen bilim, ‘mistifikasyon’ ihtiyacını karşılıyor ya da Kafkaesk bir yorumla gündelik hayattaki başa çıkılması güç unsurları açıklayarak ortalama bireye geçici bir bilgelik(!) deneyimi yaşatıyor.

Ekonomide son yirmi-otuz yılda Nobel Ödülü alan iktisatçıların davranışsal ekonomi konusunda çalışıyor olmaları da bu durumla ilişkili olsa gerek.

Davranışsal iktisadın revaç bulmasının bir nedeninin de iktisat teorisinin başlangıçtaki yanlış kabulleri olduğunu düşünüyorum.

‘İnsan rasyonel bir varlıktır’ ya da ‘İnsan ekonomik davranışlarını ihtiyaç ve kaynaklar arasında yaptığı tercihlerle çıkarını maksimize edecek şekilde yapılandırır’ gibi varsayımlar, klasik ekonominin mottosudur. Hâl böyle olunca, klasik iktisat, tümevarım yoluyla devletin ekonomiye müdahalesini, hatta bizzat devleti ‘zorunlu bir fenalık’ olarak gören anlayışları beslemiştir. Güncel Gelişmeler Işığında Davranışsal İktisattan, Kavranışsal İktisada… yazısına devam et

Covid’le sayısı artan yeni bir iktisadi ünite: ‘(T)üretici’

Türkiye’den bahsedersek internet alışverişinin ne kadar hızlı arttığı bir haber değeri bile taşımıyor. Bundan daha önemlisi internet alışverişini tercih edenlerin giderek alışveriş tutarını artırması. Artan alışveriş sayısı ve harcama tutarına ek olarak e-ticarete konu olan mal ve hizmetlerde de doğal olarak bir çeşitlenme gözlemleniyor. Bu çeşitlenme B2B
(şirketten şirkete), B2C(şirketten tüketiciye), C2C (tüketiciden tüketiciye) gibi varyanslarıyla e-ticaret kanalının evrimleşmesine yol açtı (https://www.iyzico.com/blog/b2b-b2c-ve-c2c-nedir-arasindaki-farklar-nelerdir/) Bugün yoruma ihtiyaç duyulan başka bir değişim ise tüketicinin artık tüketim amaçlı ürün icad edip bunu talep etmesi anlamına gelen (t)üretici aşamasına geçiş olmalı. Yani: ‘C2B’

J.Babtiste Say’ın (https://tr.wikipedia.org/wiki/Jean-Baptiste_Say) Mahreçler Kanunu’nu hatırlayalım: ‘Her arz kendi talebini yaratır’ demişti Say.  1929 Bunalımı ile hızlıca rafa kaldırılan bu yaklaşım artıkher talep kendi arzını yaratır’ olarak okunmalı.

Covid’le sayısı artan yeni bir iktisadi ünite: ‘(T)üretici’ yazısına devam et

Ödemeler Dengesi ve Borç Geri Ödemeleri

Dün açıklanan bütçe rakamları beklendiğinden daha iyi. Benzer şekilde işsizlikte de zor bir mesafenin aşılmaya başlanacağı düşünülebilir. Türkiye ekonomisi ile ilgili genel kanı, ekonominin, döviz cinsinden ödemelerde kırılganlık taşıdığı. Bu görüşler ifade edilirken hükümet cephesinden de firmaların döviz borçlanma imkânlarının sınırlanması ile ilgili düzenleme yapılacağı beyanı geldi.

Sorun ekonomi yönetimi tarafından incelendiğine göre artık sağlam bir veri seti oluşacak demektir. Bu kapsamda ödemeler dengesi ve döviz cinsinden borç geri ödemeleri konusunda ayrıntılara göz atmak gerekiyor.

Ödemeler Dengesinin Finansman Kalitesine Dikkat!

Ödemeler dengesinde finansman, tanımı gereği zorunlu bir unsur. Kabaca yurtdışına yapılan döviz cinsinden mal ve hizmet satışları ile alışlar arasındaki farkı temsil eden bir denge, zaten finansmanı sağlanmış bir ekonomik hareketi ifade ediyor. Olmuş-bitmiş bir işin nasıl olduğunun anlaşılması ise özellikle bugünlerde bizi finansman kalitesine götürmeli.

Ödemeler Dengesi ve Borç Geri Ödemeleri yazısına devam et

2017’den Kalan, 2018’de Beklenen

2017 için Türkiye ekonomisinin teknik görünümü ile ilgili detayların birçoğu, 15 gün önce 3. Çeyrek Büyümesi açıklandığında netleşmişti. Bu yazıda 2017’den kalan bakiyenin 2018’in koşullarıyla yoğrulup nasıl bir manzara ortaya koyacağını tahmin etmeye çalışacağız.

Büyüme oranı makroekonomik göstergeler içinde, eldeki tek güvence denilebilir. Gelecekle ilgili beklentilerin özetlendiği göstergeler Merkez Bankası tarafından açıklanan ‘Reel Kesim Güven Endeksi’nin ayrıntılarında da yer buluyor. Görüldüğü üzere reel sektörün iktisadi yöneliminde çelişik öngörüler mevcut. Güven endeksi mevsimsellikten arındırıldığında, Eylül sonuna kadar devam eden vergi indiriminin sona erdiği, döviz kurunun, akaryakıt fiyatlarının maliyetleri etkilediği, jeopolitik sorunların öne çıktığı yılın son aylarının, Temmuz-Ağustos-Eylül (3. Çeyrek) performansının gerisinde kalacağı görülüyor. 2017’yi %7 – %7,5 aralığında kapatabiliriz.

2017’den Kalan, 2018’de Beklenen yazısına devam et

Pax-Americana’nın Sonu

“Daha fazla sırtımızda taşımaya değer mi?”

Son söyleyeceğimi ilk söyleyeyim: Kudüs‘ün Başkent olarak kabulü tartışması, etkisini yitirdiği iyiden iyiye belli olan Pax Americana‘nın artık tümüyle son bulduğunun bizzat ABD tarafından ikrar edilmesidir.

Askeri-endüstriyel bir kompleks olan devletine ve dış güvenlik bürokrasisine kendini kabul ettirmek zorunda bir ABD Başkanı olarak Trumpın elinde iki koz var:

İlki Kuzey Kore ile savaşmak. İkincisi, Ortadoğu‘da İsrailFilistin çatışması üzerinden radikal bir çıkış yapmak. 

Trump‘ın, Kuzey Kore ile olası bir savaşta nükleer başlıklı füze kullanımı ihtimali güçlü olduğundan, ABD topraklarına yönelik bir risk almaktansa ikinci yolu tercih etmek için zemin arayacağını tahmin etmek daha makul. 

Bu konuya devam edeceğiz. 

Habil’le Kabil’den Beri Değişmeyen Senaryo ya da Bir Provokasyonun Düşündürdükleri

Provokatörler 6-7 Eylül‘ün yıldönümünü pas geçtiler ama 12 Eylül‘ün yıldönümüne yetiştiler! Aysel Tuğluk‘un annesinin cenazesindeki olaylardan ve sonrasında yaşananlardan bahsediyorum. Diriler yetmedi mezardakilere dahi nefret kusan söz konusu patolojik seviyesizliği, küçük farklarla kardeşi Habil‘i öldüren Kabil‘le benzer düzeyde görebilir miyiz, diye soruyorum kendime.

Ama durun, daha da ötesi var.

Bekledim ki birileri hatırlatsın, belki ben göremedim. 1955 yılındaki 6-7 Eylül olaylarında Şişli ve Balıklı’daki Rum-Ortodoks mezarlıklarına da zarar verilmişti. Buralarda mezar taşlarının parçalanmasıyla yetinilmemiş, mezarlardan çıkarılan kemikler de kırılmış ya da yakılmıştı. Hatta bir olayda, yakın zamanda ölmüş bir kişinin bedeni mezardan çıkarılarak bıçaklanmıştı.*

Demek ki provokatörlerin mezarlıklara, kabristandaki olayların yaratabileceği hassasiyete karşı kadim bir ilgisi ve bilgisi var! Habil’le Kabil’den Beri Değişmeyen Senaryo ya da Bir Provokasyonun Düşündürdükleri yazısına devam et

Yapay Zekâ – Yatay Zekâ Tartışması Nereye Gidiyor?

Son birkaç aydır bilim ve teknoloji ile ilgili şaşırtıcı haberlerin ardı arkası kesilmiyor. Bir sabah ‘insan embriyonunda kalp hastalığına yok açan DNA’nın değiştirildiğini, ertesi gün Dünya şartlarını sağlayabileceği düşünülen 7 ayrı gezegenin keşfedildiğini öğreniyoruz.

Facebook’un eski çalışanı Martinez bir adaya taşınıp yapay zekânın 30 yıl içinde “medeniyeti çökertebileceğini” söylüyor. Söz konusu şahıs kendine yetebilen koşulları hazırlayıp günü geldiğinde gerekirse yüzerek bile olsa Kanada’ya geçebileceği Orcas Adası‘na taşınmış. Martinez‘in asıl bombası ‘şu anda demokrasi ile teknoloji yarışıyor, teknoloji önde gidiyor’ demesi. Mart ayında gündeme gelen Bill Gates‘in ‘robotlardan vergi alınsın’ başlıklı talebini hatırlayınız.

Tesla’nın CEO’su Musk‘la Zuckerberg arasında yapay zekâ merkezli tartışma da konunun nereden nereye geldiğini anlatır gibi. Dünya’nın bir tarafı yağmurla hatta açlıkla başedemezken diğer tarafında yapay zekâyla ilgili görüş ayrılıkları yüzünden iki ünlü, medya üzerinden savaş veriyor.

Belli ki Dünya ekonomik bir dönüşümün eşiğinde ve bunun önemli sosyal-siyasal etkileri olacak. Yapay Zekâ – Yatay Zekâ Tartışması Nereye Gidiyor? yazısına devam et

15 Temmuz’un Ekonomik Maliyeti

Birinci yılını dolduran FETÖ’cü darbe girişiminin ekonomik etkileri yeterince tartışılmadı. Sayısı yüzlerle ifade edilen şehitlerin ve gazilerin acısı, görevden alınanlar, yargılamalar doğal olarak daha ön planda idi. Geldiğimiz noktada bütünlüklü bir analiz için yaşatılan sosyal yıkımın farklı cephelerine ve özellikle ekonomik veçhesine de odaklanmakta yarar var.

Önceki yazımızdan devralarak devam edersek, 15 Temmuz’da darbecilerin hedeflediği toplumsal ve siyasal etkiyi yaratamadıkları gibi umdukları ekonomik etkiyi de meydana getiremedikleri anlaşılıyor. Geçtiğimiz bir yılın ekonomisinin kabaca değerlendirmesi bile darbe teşebbüsü ile ekonomik aktivite arasında ancak sınırlı bağlantılar bulunduğunu ortaya koyuyor.

Hesabı neye göre yapmalıyız?

İlk akla gelen milli gelir olmalı.

Gayrisafi Yurtiçi Hâsıla ve Temel Harcama Kalemlerindeki Yıllık Değişim (%)

 

GSYİH

Hanehalkı Tüketimi Kamu Tüketimi Yatırımlar İhracat

İthalat

2016/1 4,5 0,9 10,5 6,6 1,4 2,7
2016/2 5,3 4,1 14,4 3,8 -1,9 7,2
2016/3 -1,3 -1,7 5,6 0,5 -9,3 2,1
2016/4 3,5 5,7 0,8 2,0 2,3 3,3
2017/1 5,0 5,1 9,4 2,2 10,6 0,8

Kaynak: TÜİK’ten aktaran Capital Dergisi Temmuz 2017 sayısı

Yukarıdaki tabloya göre 2017 yılının ilk iki çeyreği yılsonu itibariyle %4,5-%5 aralığında büyüme potansiyeline sahip görünüyor. Diğer şartların sabit olduğu varsayımıyla Türkiye ekonomisi darbe girişimi olmaksızın 2016 yılında %4,5 büyüyebilmiş olsa idi fiili büyüme oranı olan %2,9’a göre %1,6 daha fazla bir ekonomik aktiviteye kavuşacaktı.

2016 yılının olası büyüme rakamlarının uygulanacağı milli gelirin 2015 milli geliri olması gerektiğine göre aradaki fark 37 Milyar Lira olarak gerçekleşiyor ki bunun Dolar karşılığı 10 Milyar Dolar’ın biraz üzerinde. (Hesaplamalar yapılırken 30.12.2016 Dolar Kuru olan 3,5192 TL esas alınmıştır.)

Aynı hesaplama şeklini farklı opsiyonlarla yapan Ak Parti Ekonomi İşleri Genel Başkan Yardımcısı Cevdet Yılmaz’a göre zarar 17 Milyar Dolar ve/veya yaklaşık 60 Milyar TL.

Milli Gelir Hesabı Yeterli Değilse

15 Temmuz sonrası dövizdeki dalgalanma fiyatlar ve istihdam üzerinde olumsuz etkide bulundu. 15 Temmuz 2016’da 2,88 TL olan döviz kuru, yılsonunda %21 artışla 3,51TL seviyesine ulaştı. 17 Temmuz 2017 tarihinde de 3,53 TL düzeyini korudu.

TÜFE Haziran 2016 sonu itibariyle %7,64’den 2017 yılının aynı ayında 10,90’a, Yurtiçi ÜFE 2016 Haziran’ındaki %3,41’lik seviyesinden %14,87’ye sıçradı.

Merkez Bankası Ortalama Fonlama Faizi 13 Temmuz 2016 itibariyle %8,20’lik seviyesinden 12 Temmuz 2017’de %11,95’e dayandı.

17 Temmuz 2017 tarihli Merkezi Yönetim Bütçe Gerçekleşmeleri Raporu’na göre 2016 yılı Haziran ayında 7,9 Milyar TL açık veren bütçe, 2017 yılı Haziran ayında 13,7 Milyar TL açık verdi.

Buna karşın BIST 100 (TL) endeksi 2016 yılının Haziran sonu itibariyle 76.817 seviyesinden, 17.07.2017’de 106.217’i gördü.

TÜİK’in açıkladığı Nisan 2016-Nisan 2017 karşılaştırmasına göre işsizlik geçen yılın aynı döneminde %9,3 iken 2017 Nisan’ında %10,5’i dahi yeni gördü. Cari dengenin Milli Gelire oranı 2016’nın Mayıs’ında %-3,8 iken, 2017’nin aynı ayında %-4,4’e ulaştı.

Kamu açıkları ve diğer kampanyalarla telafi edilmeye çalışılan kayıplar, özellikle turizme, dayanıklı ve dayanıksız malların tüketimine yansıdı. Makine teçhizat yatırımlarını, sanayi üretimini aylarca kilitledi veya belirsizliğe itti.

 

Çeyrekler İtibariyle Yatırım Harcamalarında Değişim (%)

İnşaat Makine ve Teçhizat Diğer Aktifler
2016/1 5,6 9,5 0,1
2016/2 4,5 0,5 18,2
2016/3 5,0 -3,9 -12,8
2016/4 3,5 -0,4 2,4
2017/1 10,0 -10,1 8,7

Kaynak: Capital Dergisi Temmuz 2017 sayısı

 

Döviz atakları, elinde yangın tüpü ile dolaşan bir Merkez Bankası’nı, döviz borcu nedeniyle uykusu kaçan iş dünyasını, fiyat vermekte dahi zorlanan bir ihracatçıyı ekonominin merkezine oturttu. Her şeye rağmen atlatılan travmaya oranla kısa sürede darbe teşebbüsünü izleyen Pazartesi gününden itibaren ekonomide kurumlar işlemeye devam etti. 43 ilde 965 şirketin, 107 kişinin mal varlıklarına el konuldu. Aktif büyüklüğü 50 Milyar TL olan bu şirketler aynı zamanda 50 bin kişilik bir istihdamı temsil ediyordu.

 

Göstergeleri Alt Alta Yazdığımızda Ortaya Çıkan Fotoğraf

Elbette olumlu ekonomik göstergelerin tamamı 15 Temmuz’a rağmen başarılmış olmadığı gibi olumsuzlukların tümü de 15 Temmuz’un ekonomide yol açtığı istikrarsızlıklarla ilişkili değil. Ama konu ’15 Temmuz’un ekonomik etkileri’ gibi genel bir soruna odaklandığında diğer koşulları sabit kılmak teknik tabiri ile ceteris paribus (diğer tüm durumlar sabitken) demek zorundayız.

Darbe girişimini teorik olarak ayrıştırmak mümkün görünüyorsa da örneğin Fırat Kalkanı Harekâtı’nı, FED’in dört yıldır süren faiz artırım senaryosunun artık sahneye konma zamanı gelmeden hemen önce gelişmekte olan ülkelerle birlikte Türkiye ekonomisinin de yararlandığı küresel finans akımını, Euro Bölgesi’nde de Dünya ölçeğinde esen pozitif gelişmeleri dışlamak; Katar Krizi’ne gösterilen refleksi ve referandum sonuçlarını yok saymak da mümkün değil.

Aynı şekilde, özellikle kamu harcamalarının, istihdam kampanyasının, kamu alacaklarının tahsilinde sağlanan ödeme kolaylıklarının, Kredi Garanti Fonu ile sağlanan desteğin büyüme üzerindeki etkilerini, piyasaya sağladığı morali ve likiditeyi bir kenara etkisiz eleman olarak yazmak da doğru olmayacaktır.

15 Temmuz Sonrası Ekonomide Atlar Ters Yöne Koşuyor

Darbe girişiminin Türkiye ekonomisine etkilerine ekonomik ve finansal göstergeler bakımından yaklaşıldığında bugünkü ekonomik tabloyu hangi kritere göre değerlendirmeliyiz? İdeal bir ekonomiye göre mi yoksa darbe teşebbüsü önceki şartlara göre mi?

Tabii ki 15 Temmuz öncesi koşullara bakarak karar vermek daha doğru olacaktır.

Türkiye ekonomisinin yapısal sorunları olduğu gibi avantajlı davranış kalıpları da olduğu muhakkak. Çabuk toparlanmak, tüketici ve reel kesim güveninin konjonktüre hızlı ve sert refleks gösterip dönüşler konusunda kısa zamanda aynı esnekliği sağlaması en belirgin iktisadi karar modeli.

2016 yılında sadece Temmuz’u da kapsayan üçüncü çeyrek ekonomide küçülme ile sonuçlanmıştı. Resesyon kapsamına girmesi için ekonomide üst üste iki çeyrek küçülmenin görülmesi gerekiyor. Bugünün tablosunda ekonomik güven endeksi, PMI, kapasite kullanımı, reel kesim güven endeksi, tüketici güveni, enflasyon, büyüme ve kamu açıkları hep birlikte yükseliyor. Anlaşılan o ki yılsonunda hızlı bir büyüme, çift haneli bir enflasyon, kriterlerin (Maastrich) altında ama alışılmışın üstünde bir kamu açığı, makul bir cari açık ve yine çift haneli bir işsizlik görülebilecek.

Enflasyondaki yıllık %9,79’luk seviye Aralık ayına kadar artıp yüksek baz nedeniyle yılın son ayında düşecek. Kamu açıklarında yapılandırmadan gelen ciddi tahsilatlar nakit dengesine katkıda bulunacaktır. Küresel ekonomide uzun süredir aranan büyüme eğilimi, döviz ve emtia fiyatları üzerinde baskıyı artırıyor. Merkez Bankası, gıda fiyatlarının enflasyon üzerindeki baskısının hafiflediğini ama küresel ekonominin koşullarına uygun politikanın 2018 başına kadar faiz indirimine izin vermediğini bilerek sıkı para politikasını sürdürecektir. Keza, resmi ağızlardan da sıkı para politikasının destek gördüğü anlaşılıyor.

Öte yandan, kamu ekonomisi açık vererek talebi desteklemeye devam ediyor. 2008 krizi sırasında benzer bir açık politikası izlenerek iç talebin hareketlenmesi sağlanmıştı. Bu dönemde de doğru olan maliye politikası uygulandı. Çelişik görünen, bu defa para ve maliye politikalarının ters yönde hareket etmesi. Ekonomi yönetiminin önceliği büyümeye verdiği görülüyor.

Enflasyonla mücadelede tek başına para politikası yeterli olmayacağına göre önümüzdeki yılın başına dek hızlı büyüme konjonktürüne ağırlık veren siyasal tercihin enflasyonla kamu açıklarını ikincil sorunlar olarak göreceğini tahmin edebiliriz.

15 Temmuz sonrası ekonomik şartların, en sert etkisini 2016 için büyüme oranındaki potansiyeli sınırladığı, enflasyon üzerinde etkisini ise daha belirgin biçimde döviz kurundaki geçişkenlik üzerinden %2 ile %3 arasında fiyat artışı şeklinde gösterdiği anlaşılıyor. İşgücüne katılımın artması nedeniyle işsizlik oranına olumsuz etkiyi ölçmek ya da tahmin etmek mümkün değil. Reel sektörün yatırım kararları ve turizm sektöründeki radikal negatif değişimin ise salt 15 Temmuz’a ilişkin ayrıştırmalarla açıklanamayacak kadar geniş bir şekilde ele alınması gerekiyor. Aynı tarih aralıklarında Rusya uçak krizi ve Avrupa ülkeleriyle yaşanan görüş ayrılıkları turizm ve doğrudan yatırımları etkilediği kadar, küresel iştahın artması da ters yönde taktik fon girişlerini artırmaya devam ediyor.

Bu konuyu irdelemeye devam edelim…

Ekonomi ve Siyasette ‘Fesat’ Teorisi

Gençliğimde, kahvehaneye yeni gelen genç üniversitelinin “staja başlangıç sınavı”nı geçmesi için altından kalkması gereken zor ve açık uçlu bir yorum cümlesi vardı: Yap bakalım bir Türkiye tahlili. Hadi diyelim ki 12 Eylül öncesi Türkiye’sinin koşulları, politik arkadaş gruplarına dâhil olmayı bile öylesi seviye tespit sınavlarını olağan saymayı gerektiriyordu. Şimdi n’oldu da komplo teorileri bu kadar ucuzlayıp çoğaldı?

Halk arasında ‘komplo teorisi’ olarak kullanılıyor. Pakistanlı düşünür Hamza Alavi‘nin tabiri ile ‘toplumun fesat teorisi’ üçüncü dünya ülkelerinin ya da halkayı geniş tutarsak gelişmekte olan ülke insanının her toplumsal olayı dış güçlerin, entrikaların kontrolünde yaşanan süreçler olarak yorumlaması ve bir ‘fitne’ olarak görmesi olarak tanımlanabilir.

Ekonomide dışa bağımlılık gerçeği, bu yorumu bir yanlış yorum olmaktan çıkarıp düpedüz nicel boyuta taşımıştır. İşin kötüsü, 15 Temmuz sonrası beka sorunu da artık bir teori değil gerçeklik olarak karşımızda durmaktadır ve siyasette, ‘fesat teorisi’ olgusal hâle geldiğine göre, iktidarın, muhalefetin, idarenin, sivil toplumun ve bireylerin yararlanması gereken geniş bir tarihsel perspektife göz atmak gerekecek.

Ekonomi ve Siyasette ‘Fesat’ Teorisi yazısına devam et

Ekonomide Sebep-Sonuç İlişkileri Karmaşıklaştı

Türkiye ekonomisinde risk iştahının arttığı somut verilerle destekleniyor. Tüketici güveni ve Reel Kesim Güven Endeksi artmaya devam ediyor. Borsa endeksi ise rekor tazeliyor.

Avrupa Konseyi’nin Türkiye’yi siyasi izlemeye almış olmasına karşın Dolar kuru son dört ayın en düşük düzeyine geriliyor. Türkiye’nin Risk primi (CDS) düşüyor. Bu arada Merkez Bankası enflasyon endişesinin süregeldiğini kabul ederek Geç Likidite Penceresi faizini yarım puan artırıyor.

Türkiye’nin Batı ile siyasi ayrışmanın eşiğinde olduğu söylemine ekonomiden “şimdilik bizi ilgilendirmez” cevabı gelmiş gibi duruyor. Ama nasıl? Ekonomide Sebep-Sonuç İlişkileri Karmaşıklaştı yazısına devam et