Etiket arşivi: covid-19

Yeni bir salgın: İnfodemi

Genel, Kriz, Makro Ekonomi, Mikro Ekonomi, Politika, Şirketler, , , , , ,

Otoriter yönetimlerin kontrolündeki medya organları aracılığı ile yaygınlaştı: ‘Yanlış Bilgi Salgını’.

SSCB dönemindeki Pravda Gazetesi buğday üretiminin bir yıl öncesine göre, mesela %100 arttığını duyururdu. Mao döneminde bürokratlar, üst yönetimin korkusuyla tarım üretimi rakamlarının sonuna sıfır ekleyip (yani 10’la çarpıp) Pekin’e gönderirdi.

Batı Dünyası da sanki ülkelerinde süper zenginlerden başkası yaşamıyormuşçasına, kapitalizmin refah sağlayan tek yönetim modeli olduğuna inandırmaya çalışırlardı kamuoyunu.

Piyasa ekonomisi rakipsiz kalınca, bu defa ödeme gücü araçları ve güvenlik sektörü üzerinde yoğunlaşan bir bilgi-yorum yanlışlığı salgını başladı.

Yeni bir salgın: İnfodemi yazısına devam et →

Keynes’ten Galbraith’e, Oradan Acemoğlu-Robinson İkilisine

İş Hayatı, Kriz, Makro Ekonomi, Politika, Şirketler, , , , , , , , , ,

İktisat politikalarının eleştirisinde popüler olan iki isim Robinson ve Acemoğlu ikilisi. Liberal değerlere sahip olup piyasa ekonomisinin işleyiş sorunlarına ilişkin eleştiri getirebilen biri Türk kökenli bu iki yazarın zamanla olgunlaşan tavrında, Galbraith’in 50-60 yıl öncesine, Keynes’in de 85-90 yıl öncesine ait eleştiri atmosferi yaratma becerisini gördüm diyebilirim.

Galbraith bir süre ABD adına büyükelçilik yapmış Kanada kökenli bir Amerikalı. Profesör J.K. Galbraith’in Eski Kurumsalcı Okul’a dahil iktisatçılar arasındaki adının sık anılır olması yönetimlerde doğrudan rol almasından kaynaklanıyor olabilir. Hiçbir zaman ezberlerle hareket etmeyen, büyük şirketlerin yol açtığı tekelleşme eğilimini, sendikaların beklenmeyen etkilerini sistemin içinden eleştiren, ülkelerin kendilerine özgü ekonomik politikalar oluşturmaları gerektiğini söyleyen bir isim. Keynes’ten Galbraith’e, Oradan Acemoğlu-Robinson İkilisine yazısına devam et →

Lider kalitesi ve Likidite

Genel, Kriz, Makro Ekonomi, Politika, , , , , , , , , , , ,

Son yıllarda Batı demokrasisinin başat aktörlerinin siyasi yönetici seviyesinde bir erozyon yaşandığı ortada. ABD’de Trump, Birleşik Krallık’ta Johnson, Fransa’da Macron derken AB’deki yönetim krizleri de hesaba katılırsa siyasi iradesinde kalite sorunu yaşayan ekonomilerin Dünya gayri safi hasılasının %50’sini geçtiği söylenebilir.

II. Dünya Savaşı öncesinde de benzer bir sorun olduğunu hatırlayalım.

Musollini, Hitler, Stalin ve Franco’nun aynı anda önemli ekonomilerin siyasi temsilinde bulunduğu dönemin ardından yaşanan savaşı, bir kenara yazalım.

2008’deki Küresel Kriz’in çözüm şekli ile 1929’daki Büyük Buhranı çözüm şekli arasındaki benzerlikleri not edelim.

Covid-19 sonrasında ortaya çıkan ek sorunları mevcut denkleme ekleyelim.

Dönemlerin teknolojik imkanları ve rejim farklılıkları bir yana iki sorunlu dönemde de sorunların  tüketim artışının desteklenerek hatta 2. Dünya Savaşı’nda işin kolayına kaçıp “zorunlu toplu tüketim” sayesinde çözülmeye çalışıldığı anlaşılıyor.

Ekonomideki talep açığı ile Batı Demokrasilerinin popülist çözüm yöntemleri arasında bir korelasyon olduğu varsayılırsa aynı korelasyonun lider kalitesi ile de bulunduğu varsayımı yanlış olmayacaktır.

Popülist çözüme yatkın bir liderlik yönetim kalitesinde ek bir devalüasyona yol açtığında yönetimlerin diğer politik sorunlara yaklaşımı da değişip krize yol açıyor.

Yönetim kalitesinin düşmesi sadece para arzını, borçlanma araçlarındaki çeşitliliği değil ‘düşman’ sayısını da artırıyor gibi görünebilir.

Ağır ekonomik bunalımlara geçici likidite numaralarıyla cevap verip iktidarda kalmayı beceren liderler sorunlar ağırlaştıkça imkan bulurlarsa otoriteryanizmin kapısını da çalıyorlar. Sermaye kontrolleri, vergi artışları, ideolojik ayrımın eleştirilmesi ve cezalandırılması gibi…

Bir kısmı sanal bile olsa yönetimler, göçmenler, sağlık ve çevre sorunları gibi pek çok konuda ‘öteki’ni suçlayan yollara sapmayı tercih ediyorlar. Herkes aynı anda lider kalitesini devalüe ettiğinde tıpkı kur politikasındaki gibi değer yitimi artık rekabet avantajı sağlamaz olup daha düşük kaliteli lidere gereksinim duyulur hâle geliniyor.

Krizler Dünya Liderliğinin Coğrafi Merkezini Değiştiriyor

Başlangıçtaki varsayımımızı aynı örnekle devam ettirelim.

II. Dünya Savaşı öncesinde 1936’ya dek süren teşhis ve tedavi sorunu Keynezyen iktisadın çözüm önerisi ile billurlaşınca, dönemin teknik olanakları gereği tüketicilere bugünkü gibi tek tek ödeme gücü zerk etmek güç olduğundan, kamu harcama politikalarına ağırlık verme önerisi yanlış anlaşılıp(!) kriz bir Dünya Savaşı ile sonuçlandı demiştik.

Savaş sonrası ekonominin merkezi ABD’ye kaydığında, ABD ekonomisinin gücü savaş öncesi çeşitlendirdiği endüstrisi ile tüketim gücüne sahip geniş nüfusuydu. Bugünün krizinde ekonominin ve politikanın merkezi gücünü yine aynı benzerlikle Çin ve Rusya gibi geniş nüfus yapısı ile endüstriyel gücü bir araya getiren ‘reel’ ekonomik güçler temsil edebilecek seviyeye gelmiştir.

Hammadde üretimini de kapsayan bu üçlünün Asyatik vurgusunu birer  ‘demokratik’ devlet olarak Türkiye ve Almanya dengeleyebilir.

Kriz sonrası dönemin olası iktisadi-siyasi liderlik potansiyellerine bir başka yazıda değinebiliriz.

Covid’le sayısı artan yeni bir iktisadi ünite: ‘(T)üretici’

Genel, Hayatın İçinden, İş Hayatı, Makro Ekonomi, Mikro Ekonomi, , , ,

Türkiye’den bahsedersek internet alışverişinin ne kadar hızlı arttığı bir haber değeri bile taşımıyor. Bundan daha önemlisi internet alışverişini tercih edenlerin giderek alışveriş tutarını artırması. Artan alışveriş sayısı ve harcama tutarına ek olarak e-ticarete konu olan mal ve hizmetlerde de doğal olarak bir çeşitlenme gözlemleniyor. Bu çeşitlenme B2B
(şirketten şirkete), B2C(şirketten tüketiciye), C2C (tüketiciden tüketiciye) gibi varyanslarıyla e-ticaret kanalının evrimleşmesine yol açtı (https://www.iyzico.com/blog/b2b-b2c-ve-c2c-nedir-arasindaki-farklar-nelerdir/) Bugün yoruma ihtiyaç duyulan başka bir değişim ise tüketicinin artık tüketim amaçlı ürün icad edip bunu talep etmesi anlamına gelen (t)üretici aşamasına geçiş olmalı. Yani: ‘C2B’

J.Babtiste Say’ın (https://tr.wikipedia.org/wiki/Jean-Baptiste_Say) Mahreçler Kanunu’nu hatırlayalım: ‘Her arz kendi talebini yaratır’ demişti Say.  1929 Bunalımı ile hızlıca rafa kaldırılan bu yaklaşım artık ‘her talep kendi arzını yaratır’ olarak okunmalı.

Covid’le sayısı artan yeni bir iktisadi ünite: ‘(T)üretici’ yazısına devam et →

 Covid-19’dan sonra Kamu Hizmetinin Yeni Tanımı

Genel, Kriz, Makro Ekonomi, ,

Salgının başlangıcından itibaren virüsle ilgili ülkelerarası karşılaştırmaların önemli bir bölümü vaka ve vefat sayısı gibi göstergelerden oluşuyordu. Şimdilerde ise ülke ekonomilerinin bir an önce “normale dönüşü” için yapılan karşılaştırmalar ve programlar daha moda. 

Normale dönüşlerin Dünya ekonomisini harekete geçireceği kesin. Lakin iktisadi çevrimin hızlanması tıpkı bisikletin hızlanmasına benzer. Özellikle istihdam alanında, salgın/kriz başladığında işten çıkarılan çalışanların yeniden işe alınmaları, çıkarılmalarıyla aynı hızda olmaz. Ekonomi literatüründe “zaman boşluğu” adı verilen bu sürecin az hasarla atlatılması yeterince tartışılmıyor.

Kamu hizmetinin tanımı neydi?

Ekonomi ve özellikle kamu maliyesi öğretiminde “kamu hizmeti” tanımı önemli bir yer tutar.

“Kamu hizmeti neden vardır?”, “Kamusal mal ve hizmetler nasıl tespit edilir?” gibi sorularının yanıtı, vergi ve diğer yükümlülüklerin boyutu ve çeşitliliğini de etkilediği için hangi ekonomide, neyin kamu hizmeti kapsamına girdiği ile vergi yükü arasında doğrudan bir ilişki vardır.

Kamusal mal ve hizmetler tanımlanırken, bölünemeyen, pazarlanamayan, perakende olarak fiyatlandırılamayan yönleri olan hizmetlerin “kamusal” olduğu gerçeği öğretilir. Bunların başında da savunma hizmeti gelir.

Bir ülkenin savunması vatandaşlarının her birine yarar sağladığı için hangi bireye tek tek ne kadar faydası olduğunun tespit edilmesi, mümkün değildir. Bu nedenle savunma hizmeti devlet eliyle üretilir; finansmanı ise vatandaşların tamamı tarafından mali güçleri ölçüsünde sağlanır.

Adalet hizmeti de tek tek kişilere olduğu kadar toplumun tamamına yönelik sağladığı yararla kamusal mal ve hizmet kategorisindedir. Sağlık hizmetleri ise literatürdeki tartışmaları bir kenara bırakırsak çağdaş Batı medeniyetinin güncel uygulamalarında gördüğümüz üzere tam kamusal mal ve hizmet sınıfınlandırmasına uygun bulunmamıştır.

Yaşadığımız pandemi, bir çok ayrıntının yanında sağlık hizmetinin tam kamusal bir hizmet sayılıp-sayılmaması tartışmasını da gündeme getirdi.

Sağlığın bölünemeyen, pazarlanamayan, fiyatlandırılamayan unsurlarının -teorik olarak- bir araya geldiği pandeminin, kamu kesimi tarafından sağlanan bir tedavi kapsamı içine alınmasını beklemek, en azından bugünden sonra herkesin hakkıdır.

Pandemi neden evrensel bir kamu hizmetinin konusu sayılmalıdır?  

Pandeminin kapsamı, Dünya çapında yaygınlaşan ve yayılma potansiyeli bulunan sağlık sorunları olduğuna göre, bir kişinin tedavisi ile bile tüm Dünya’nın yarar sağlayacağı kesin. 

Tam kamusal mal ve hizmetlerin bir diğer özelliği de verilen hizmetin, bir kişinin yararlanmasıyla diğer bir kişi bakımından tükenmeyeceği bir yapıda olmasıdır.

Pek çok ülkedeki sağlık kuruluşunda hasta seçimi yapılmak zorunda kalındığına göre, mevcut kapasite, pandeminin küresel ölçekte önlenmesi için henüz yeterli değildir. Yani sorun, dar anlamda finansman değil “kaynak tahsisi” sorunudur.

Kaynak tahsisi söz konusu olduğunda, sadece kategorizasyon değil daha derinde iktisadi kavramlaştırma değişikliğine ihtiyaç olduğu düşünülmelidir.

Temel sağlık hizmetlerinin, halk sağlığı hizmetinin, “evrensel-kamusal hizmetler” kategorisine dahil edilmesiyle, gelişmiş ekonomiler başta olmak üzere tüm Dünya vatandaşlarınca finanse edilmesi için açılacak gündem, en çok bugünlerde kabul görebilecektir.

Bu tespit doğrultusunda, Birleşmiş Milletler güvencesiyle, Dünya Sağlık Örgütü gibi kurumlar aracılığıyla hükümetlerüstü kararların hayata geçirilmesi için yeni bir salgın hastalığa kadar beklemeye gerek yok sanırım.