Ekonomi alanında son aylarda meydana gelen gelişmelerin tüketiciyi etkilediği anlaşılıyor. Aynı şekilde reel kesimin üretim konusunda beklentilerini hızlı bir gözden geçirmeye tabi tuttuğu da bir başka gerçek. Fakat beklentilerle gerçekler arasındaki fark gereğinden fazla açıldığında, bazı uyarılara kulak asmanın zamanı gelmiş oluyor. Geçtiğimiz 18 aylık dönemde hızlı bir değişim yaşayan ekonomik göstergelerin yorumlanması konusundaki sorunları gidermeye katkı sağlamak için 2008 yılının Eylül ayı ile bugünü karşılaştırmakta yarar görüyorum.

Böyle bir karşılaştırma bize gösteriyor ki; maalesef krizden önceki ekonomik performansı henüz yakalayabilmiş değiliz. Özellikle işsizlik konusundaki direnç çok güçlü… Milli gelirdeki küçülmeye paralel olarak sanayi üretimi hala 2008 yılının gerisinde. Keza kapasitedeki boşluklar devam ediyor. Mevcut göstergelerin yorumlanmasında, tüketiciyi ve üreticiyi yanıltan konu, istatistiklerin kıyaslandığı dönemin doğru zaman dilimi olmadığı. Daha doğru değerlendirme için, baz dönemini sıfır noktası oluşturabilecek bir devreye çekince, gerçekler daha net görülebiliyor.

Tüketici güvenine göre daha hızlı bir çıkış gösteren iş dünyasının güven endeksi, özellikle sabit yatırımlarla ilgili yoğun bir ihtiyaç belirtiyor. İş âleminin, en azından bu kez, ekonomideki ısınmanın dinamiklerini abartmadan yorumlaması kritik önemde. Aynı şekilde istihdamdaki geri dönüşlerin gecikmesi, rahatlatıcı havanın yaygınlaşmasını ve genellik kazanmasını da geciktirmiş oluyor. Hükümetin istihdam konusunda, özellikle vergi ve benzeri yükümlülükleri tekrar gözden geçirmesi bu konuda umulandan daha fazla yarar sağlayabilir. Geçtiğimiz yıl uygulanan vergi indirimlerinin, indirimden yararlanan sektörleri nasıl harekete geçirdiğini gözden kaçırmayalım.

Beklentilerin iyileşmesi ile akla getirilmesi gereken bir başka uyarı da sermaye piyasasındaki gelişmelerle ilgili… Türkiye’de sermaye piyasasının derinliği yeterli olmadığı için, yabancı portföy yatırımlarının ilgisinden kaynaklanan artışların peşine takılan küçük tasarrufçunun, aynı hatayı bir kez daha tekrarlamaması, özellikle SPK’nın görevini tam ve doğru olarak yerinde getirmesine bağlı.

2009 yılında mali sektörün dışında ciddi bir kar artışı elde eden halka açık firma sayısı iki elin parmaklarını geçmez; İMKB’de yani halka arzların sayısı da belli iken, endeksin bu seviyelere taşınmasını riskli görmemek mümkün değil. Borsa endeksinin yükselmesi ile şirketlerimizin değeri artıyor olsa da, arada yapılacak küçük uyarılar piyasanın aşırı değerlenmesinden kaynaklanan stresini de alabilir. Tetikte bekleyen bir sermaye piyasası kimsenin işine yaramayacaktır.

Temel göstergelere dikkat etmeden yapılacak yeni yatırımların özel sektörün aşırı borçlanmasıyla finanse edildiğini unutmamak gerekiyor.

Özellikle dış ticaret açığının meydana getirdiği döviz ihtiyacının, döviz kurunun mevcut seviyesinden karşılanması bir fırsat olabilir. Buna karşın döviz cinsinden borçlanmaların geri dönüşü uzun süren yatırımların finansmanında kullanılması, kur riskinin belirsizliğini de üstlenmek demektir. Yabancı yatırımcı Türkiye pazarına ne denli pozitif gözle bakarsa baksın, büyümenin refaha dönüşmesi için, içeride istihdamın artırılarak tüketimin reel gelirlerle finanse edilmesini sağlamak gerekir.

Tarım sektöründe yıllardır aşınan çiftçi gelirlerinin, hem ürün hem de fiyat bakımından pozitif gelişmesini beklediğimiz bir yıldayız. Tarımsal alanlarda yapılacak yatırımları artık, sanayici firmalar da takip ediyor. Tarımda sağlanan nitelikli araç-gereç ve istihdam, iç piyasanın büyümesini kalıcı şekilde artırabilecek önlemlerin belki de en önemlisi olabilir.

Özellikle Ege Bölgesi ve Manisa’da tarım kesiminde arazi mülkiyetleri ve işletme büyüklüğüne dikkat çekmekte yarar var. İyi tarım, organik tarım ve katma değeri yüksek tarım ürünün üretiminde işletme büyüklüğü ölçüsünün her zaman geçerli olmadığı söylenebilir. Bu konu ve tarım ürünlerindeki fiyat artışları beklentisi önümüzdeki ayların ciddi bir tartışma konusu olabilir.