Gelir dağılımı iktisatçılar için “tatsız” bir konu haline geldi. Kimse yüzünü bölüşüme ilişkin gerçeklere çevirmiyordu, bir de baktık Amerika’da bu kriz nereden çıktı diye düşünenler çaktırmadan “aslında gelir dağılımı da önemli bir konu” diye konuşmaya başladı. Biz de bu sayfadan özellikle “kişisel gelir dağılımı” yani nüfus gruplarının gelirden aldıkları paylar itibariyle eşitsizliklerin boyutuna değindik.

Gerek gazetede gerekse iktisadivizyon.com sitesinde okuyucuların bölüşüm politikalarına gösterdiği ilgi oldukça sevindiriciydi. Sorun şu ki; Gelir dağılımına ilişkin görüş ve önerilerin önemli bir bölümü “bölüşüm sorunu”nun iktisat politikasının isteğe bağlı adeta fantastik ilgi alanlarından biri haline geldi.

Piyasa ekonomisinin sağlıklı bir şekilde “sürdürülebilir” bir yapıyı ortaya koyması aslında belirli oranda tüketicinin asgari bir gelir düzeyine sahip olması ile ilgili. Yine demokrasinin devamlılığı, gelir dilimleri arasındaki farklılıkların makul boyutlarda bulunması ile seçmen tercihleri arasındaki ilişkiyi defalarca kanıtlar nitelikte eğilimler gösteriyor.

Türkiye ekonomisi özelinde, kişisel ve fonksiyonel gelir dağılımının ötesinde, bir de bölgesel gelir farklılıkları konusunda eksikliklerimiz var. Konunun gündeme gelmesini sağlayan birinci faktör, “açılım tartışmaları” idi. Bugünlerde bölgesel katma değerler ve 2009 yılı bütçe gerçekleşmeleriyle ilgili tartışmalar, “bölgesel eşitsizlik” kavramını bir kez daha gündeme taşımalı. Aslında 2009 yılı içerisinde krize çözüm getirme amacını aşan avantajlar içeren teşvik düzenlemeleri kriz tartışmaları içinde harcanınca, işin bölgesel etkisizlikleri giderme kabiliyeti gölgede kaldı. Teşvik nedeniyle “vazgeçilen vergi gelirlerinin” kamu maliyesi üzerindeki etkisini tarafsız bir biçimde tartışmak, ekonomistlerin siyasete katkı yapabileceği alanlardan biriydi hâlbuki.

2009 YILI İLLER BAZINDA MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇE GELİR ve GİDERLERİNİN KARŞILAŞTIRMASI (KÜMÜLÂTİF) (İLK 14)

Bu konuda ülke ekonomisi bakımından yazılıp-çizilecek birçok başlık olduğu gibi, Ege Bölgesi ve Manisa özelinde de vurgulanması gereken gerçekleri tespit etmeye çalışalım.

2009 YILI İLLER BAZINDA MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇE GELİR ve GİDERLERİNİN KARŞILAŞTIRMASI (KÜMÜLÂTİF) (SON 15)

Özet tablolardan da görüleceği üzere, Türkiye’de ekonomik barışın sağlanması, üretim-tüketim dengesinin kurulması konusundaki genel sorunlar, doğal olarak kendisini kamu maliyesi üzerinde gösteriyor. Türkiye genelinde illerin kendi giderlerini karşılama oranı %78,8 iken, özellikle listenin son on beş ilinde görüldüğü üzere, toplanılan gelirin çok üzerinde kamu harcaması yapılan iller mevcut. Daha direkt söyleyelim, Türkiye’nin Manisa’nın da dâhil olduğu ilk on beş ili hariç diğer illerinin tamamında ortalama gelir/gider karşılama oranının altında bir mali yapı var.

Hatta daha ileriye gidip, ortalamayı değil de kendi ilinden elde edilen bütçe gelirleriyle, ilindeki giderleri karşılayabilen il sayısına bakarsanız, Türkiye genelinde bu sayı on ikiye iniyor.

İşin üretim cephesine göz atıldığında aslında vergi ve harcama konusundaki bu çarpıklığın nedenleri daha net anlaşılabiliyor.

Türkiye’nin yarınlara hazırlığında rehber alınması gereken birçok öğeyi kapsayan bu rakamlar bölgesel eşitsizliğin de tıpkı kişisel gelir dağılımı gibi makul boyutları çoktan aştığını gösteriyor. Katma değer üretimi ile vergi hâsılatı arasındaki ilişkinin bu düzeyde olması son derece normal.

Tabii ki bu tablodan kolaylıkla anlaşılacağı üzere, iktisadi faaliyetlerin kayıtlılık durumu ile ilgili varsayımların da çok yanlış olmadığı bir vaka.

Gayri safi katma değer üretiminin doğrudan vergi hâsılatına yansımadığı yönler varsa, bu durum katma değer hesaplarından değil, harcamalar bakımından milli gelir hesaplarıyla daha kolay ispatlanabilir. Zira kayıt dışılık var ise bile eninde sonunda tüketime yansıyacağı için, aslında kayıt dışı kalmayacak demektir. Hele, Türkiye’deki vergi sistemiyle ve Türkiye’deki tüketim/tasarruf oranı ile kayıt dışı gider ve harcamaların bulunması en azından nihai tüketici bakımından çok zor. Demek ki, bölgesel eşitsizliklerin yönünü ve boyutunu tahmin ederken, kayıt dışılığın mütenasip bir mazeret olmadığını düşünüyorum.

Türkiye’deki tüketim seviyesinin oldukça istikrarlı bulunduğu, özel kesimin nihai tüketim harcamalarının analizi yapıldığında tüketimdeki istikrar, aslında tüketim üzerinden alınan vergiler bakımından milli gelirin %70’inin kayıt dışı kalamayacağını gösteriyor.

Son olarak, bütçe gelir ve giderlerinin ortaya koyduğu sonuçlardan biri de, -teşvik yasası ile bölgelere ayrılan- Türkiye’nin geniş bir iç pazar olduğu söylencesinin gözden geçirilmeye ihtiyaç duyduğudur.

Yetmiş milyonu aştığı hesaplanan nüfusu ile Dünya’nın 16. büyük ekonomisi olduğu bilinen Türkiye ekonomisinin, geniş bir iç pazar olması, nüfus ve coğrafi alanların birbirleri ile ciddi bir üretim-tüketim zinciriyle bağlı olması ile mümkündür. Sadece nüfusun veya coğrafyanın büyük olması, pazarın etkin bir tedarik zincirine sahip olduğunu göstermez.

Doğu ve Güneydoğu illerindeki iktisadi aktivitenin, önce Türkiye, sonra bölge ve Dünya ekonomisine yönelik mal, hizmet, insan gücü ve sermaye arz eder düzeye gelmeden, Türkiye’nin kamu maliyesi ile ilgili sorunlarının dışında, ulusal güvenlik ve bölüşüm sorunları da çözülmez.